Een “hot” onderwerp
Ik heb onlangs deelgenomen aan een workshop Brain Training. Het onderwerp is “hot” en wordt op talloze manieren aan de man gebracht. De centrale boodschap is telkens: door onze toenemende inzichten in de hersenen is het mogelijk mensen te trainen om hun hersenen beter te gebruiken. Vanuit dit idee zijn er allerlei spelletjes op de markt gebracht om je hersenen te trainen.

Een workshop
Het bedrijf waarbij ik de workshop volgende beweert dat ze met hun technieken je vele malen sneller kunnen laten lezen en beter kunnen laten onthouden. Dit is natuurlijk een hele aantrekkelijke boodschap voor studenten. Als onderwijspsycholoog en begeleider was ik sceptisch maar wel nieuwsgierig. Ik besloot om deel te nemen aan een kennismakingsworkshop voor begeleiders.

Argwaan
Ter inleiding presenteerde de trainer een aantal succesverhalen van mensen die duizelingwekkende leessnelheden bereikten met de “brain” technieken, tot 3000 woorden per minuut en meer (de gemiddelde lezer haalt 200-250 woorden per minuut). Hij haastte er wel bij te vertellen dat het hier uitzonderingen betroffen. Eén persoon had bijvoorbeeld geen hersenbalk (corpus callosum) waardoor hij beide ogen apart kon inzetten.

Mijn argwaan werd meteen gewekt. Waarom dergelijke kermisvoorbeelden aanhalen? Zij kunnen per definitie geen legitimiteit bieden. In tegenstelling tot het spreekwoord bevestigen uitzonderingen geen enkele regel. Ze kunnen wel de schijn wekken! Zulke leessnelheden zijn heel aantrekkelijk en het is moeilijk om er niet van onder de indruk te zijn wanneer ze, met videobeelden en al, gepresenteerd worden. Maar waarom zou de trainer een schijnlegitimiteit willen creëren? Dat is toch alleen maar nodig voor goochelaars en charlatans? De geloofwaardigheid van het verhaal wordt hiermee in ieder geval geen goed gedaan.

De theoretische achtergrond
De theoretische achtergrond is wel aardig. Hij vertelt over het verschil tussen jagers en prooidieren. De eerste groep heeft zijn ogen voor in hun gezicht (om hun prooi te bespieden) en de tweede de ogen aan de zijkant van het hoofd (om zoveel mogelijk in de gaten te houden). Omdat prooidieren geen overlap hebben in hun blikveld zien ze geen diepte. Jagers hebben wel overlap en kunnen dus diepte zien. Nog belangrijker: jagers hebben een visuele volgsysteem ontwikkeld waardoor ze in staat zijn om hun prooi te volgen.

Wij behoren volgens de trainer tot de jagers. Wij hebben onze ogen immers voor in het gezicht. Bijgevolg hebben wij ook een visuele volgsysteem. Hier is het de trainer om te doen. Wanneer wij lezen gebruiken wij ons volgsysteem helemaal niet. De woorden staan immers stil op de bladzijde. Het resultaat is dat wij onrustige heen-en-weer sprongetjes maken met onze ogen (saccades) in plaats van een vloeiende beweging. Daarom lezen wij trager en inefficiënte dan wij zouden kunnen.

Gecharmeerd
Ik moet zeggen dat ik wel gecharmeerd ben door deze gedachte. Het idee streelt mijn evolutionair psychologische overtuiging dat wij fysiologisch gezien nog steeds dezelfde mensen zijn als 100.000 jaar geleden. Allerlei culturele ontwikkelingen van de afgelopen 10.000 jaar (waaronder het schrift) zijn dan in wezen lichaamsvreemd! Door de bijbehoorde activiteiten (lezen) natuurlijker te maken, kun je de jager aanspreken. De trainer stelt dat onze hersenen 600 tot 800 woorden per minuut aankunnen als we onze volgsysteem optimaal zouden benutten.

De methode: Het vingertje
Een manier om dat te doen is door je vinger te gebruiken. Leg deze op de bladzijde en beweeg het langs de regels tijdens het lezen. Velen van ons (waaronder ik) doen dat al maar is zie wel in dat die techniek beter gebruikt kan worden. Meestal laten wij onze vinger achter ons aanslepen om de plek vast te houden. De truc is om je vinger de leiding te geven. Laat je vinger de snelheid bepalen zodat je ogen volgen. De training is niet veel meer dan oefening hierin om de snelheid van je vinger stapsgewijs op te voeren.

Geen wondermiddel
De techniek is aardig maar ik vind het niet het wondermiddel dat beweerd wordt. Snellezen is een techniekje maar niet de oplossing voor studenten die effectief willen leren, begrijpen en onthouden. Een student heeft heel veel literatuur die hij niet met “leesboek” snelheid kan doornemen. Het is simpelweg teveel daarvoor. Snellezen lijkt de oplossing maar de truc is om helemaal niet te lezen maar te zoeken. Elke tekst heeft een structuur en een opbouw die veel informatie prijsgeeft over de inhoud. Je kan de gewenste informatie opsporen door deze structuren te analyseren.

Ik vond het onmogelijk de techniek toe te passen op teksten met een uitgebreide layout (titels, tussenkopjes, a.b.c. 1ste, 2de, 3de, enz.). Ik raakte snel in de war en kon de tempo niet opvoeren. De trainer reageerde hierop door te zeggen dat je verschillende stappen hebt in de verwerking van informatie. De eerste is de Preview waarbij je oriënteert op de tekst en de structuur bekijkt. De tweede is de Reading waarbij je de snelleestechniek toepast en de laatste is de Review waarbij je alles op je in laat werken en eventueel stukken herhaalt.

Een Formule 1 wagen op de Nederlandse wegennet
Tja, zo komen we uit bij strategieën die zo lang bestaan als de schrijfkunst oud is. Het heeft de schijn van moderniteit doordat breinonderzoek er bij wordt gehaald maar uiteindelijk is er niet zoveel nieuws onder de zon als de trainer doet geloven. Ik had eerlijk gezegd ook niet anders verwacht. Academische teksten zijn vaak ingewikkeld en van een hoog niveau. Een goede structuur wordt gebruikt om hulp te bieden bij de verwerking. Snellezen kan daar weinig bij helpen. Het is een beetje als het hebben van een Formule 1 wagen op de Nederlandse snelwegen. Het is leuk dat hij snel kan maar hij zal weinig gelegenheid krijgen werkelijk te scheuren. Daarvoor is onze wegennet te ingewikkeld.

Een pluspunt
Ik denk wel dat de techniek de verwerkingssnelheid kan bevorderen maar niet zozeer door het brein “op te voeren”. De techniek dwingt je om geconcentreerd te blijven. Heel veel studenten klagen dat ze afdwalen tijdens het lezen. Daarin valt winst te halen. Je volgsysteem inzetten bij het lezen kan helpen. We willen allemaal toch allemaal lekker jagen.