Invloedrijk
Informatie- en communicatietechnologie (ict) heet tegenwoordig social media en is een belangrijk onderwerp geworden. De invloed ervan is onmiskenbaar. Een gigantisch aantal mensen wordt ermee op de hoogte gebracht van allerlei ontwikkelingen, bijna “real time”. Supersnelle uitwisseling helpt ze een mening te vormen en binnen een mum van tijd kunnen grote groepen gemobiliseerd worden. Ideeën, emoties en acties worden verbonden op een imponerende schaal. Het resultaat mag gerust wereldveranderend genoemd worden.

En het onderwijs?
Een logische vraag is dan ook wat social media kunnen betekenen voor het onderwijs? Ik durf te bekennen dat ik met enige jaloezie zie hoe social media in staat is zo’n gedrevenheid op te roepen. In het onderwijs willen wij natuurlijk ook ideeën, emoties en acties verbinden en daarvoor onze leerlingen mobiliseren.

Ik ben zeker geen digibeet. Ik gebruik smartbords, internet en intranet om informatie te presenteren, oefeningen en opdrachten te verspreiden en met mijn studenten te communiceren. Ik ben daarin ook niet de enige. In die zin is er al heel veel veranderd in het onderwijs. De mogelijkheden om met social media dynamisch en gevarieerd les te geven, lijken haast onuitputtelijk. De ontwikkelingen gaan zo snel en zorgen voor zoveel dynamiek dat ik me bijna voortdurend afvraag of ik genoeg ermee doe? Ben ik bij? Loop ik niet achter?

Er kan nog veel meer
Computer adepten hebben eerder de neiging deze twijfels aan te wakkeren dan mij gerust te stellen. Er is volgens hen altijd meer mogelijk. Digitale reservoirs als Youtube ,Wikipedia en Khan Academy zijn onuitputtelijke bronnen van informatie. Facebook, Linkedin en Twitter zijn supersnelle media om informatie te delen en te vragen, en dagelijks komen fraaie nieuwe Apps erbij om dingen te wegen, te meten, in te delen, te organiseren enzovoort. Bij elkaar vormen ze bijna een perfect storm aan mogelijkheden.

Bewonderingswaardig maar…
Ik juich alle ondernemerschap op dit terrein toe. Zoals gezegd gebruik ik ook het één en ander om op een interactieve manier mijn onderwijs te verzorgen. Het stimuleert absoluut mijn creativiteit en ik zie de positieve resultaten ervan. Maar ik merk ook haast en ongerichtheid in de ontwikkelingen. We lijken een beetje hyper te worden. We kennen allemaal de snelheid en gretigheid waarmee getwitterd wordt. Inmiddels komen ook de kritische artikelen hierover. Hoeveel informatie kun je overbrengen met 200 tekens? Gaat een tweet die gaat over een tweet die gaat over een tweet enz… nog wel ergens over?

Onverzadigbaar
Het gebruik van social media lijkt iets onverzadigbaars te hebben waardoor het volgens mij bepaalde risico’s heeft voor het onderwijs. Ik krijg soms de associatie van een kleuter die de eendjes voert. Het begint leuk en lief maar ze komen steeds dichterbij waardoor het kindje steeds sneller het brood gooit. Hierdoor komen de eendjes nog dichterbij waardoor het kind, lichtelijk gespannen, nog sneller gooit. Op een gegeven moment is het “leuk voeren” veranderd in iets panisch dat niets meer met voeren te maken heeft. De eenden zijn onverzadigbaar en uiteindelijk gooit het kind de hele broodzak van zich af. Kan in het onderwijs het “leuk voeren” veranderen in iets dat niet de bedoeling is en misschien helemaal niets meer met onderwijs te maken heeft?

Een voorbeeld uit mijn eigen praktijk.
In verschillende onderwijstrajecten introduceer ik aan mijn studenten het concept van de gereedschapskist. Dit is een mentale verzamelplek voor allerlei helpende gedachten (instrumenten) die studenten kunnen inzetten in situaties waarbij ze moeite hebben om adequaat te handelen (door stress, angst, frustratie, twijfel enz.). Deze gedachten moet men erg breed opvatten. Het kunnen gezegden, motto’s of lijfspreuken zijn maar ook liedjes, gedichten, beelden, films, clips. Zelfs meer symbolische gedachten zoals een kruis of een yin-yang teken kunnen uitstekende helpende gedachten vormen (Eén van mijn studenten heeft n.a.v. mijn les, dominostenen toegevoegd aan zijn gereedschapskist).

Ik illustreer het idee o.a. met een aantal Youtube filmpjes die als voorbeeld ingezet zouden kunnen worden bij stress situaties. Ik toon bijvoorbeeld “Always look on the bright side of life”, het weergaloze levenslied dat gezongen wordt in Monty Python’s Life of Brian. En ook het liedje “Ik heb een heel zwaar leven” van Brigitte Kaandorp.

Prachtig en leuk
De studenten vinden het prachtig en al snel gaat bij sommigen een gigantische blik open met clips, sketches, liedjes en filmpjes die ze geweldig vinden. Ze wisselen deze ook driftig met elkaar uit (bv. via Facebook). Hun enthousiasme en gedrevenheid zijn heel mooi en veel social media goeroes zouden dit misschien als bewijs zien van hun gelijk.

Het is inderdaad prachtig maar hun gretigheid dreigt de bedoeling van de opdracht te overschaduwen. Het gaat namelijk niet om het vinden van zoveel mogelijk “leuke” clips. Ik heb gezien hoe dat kan leiden tot een vlucht uit de vervelende situaties, een soort escapisme. De gewenste helpende gedachten zijn gebruiksvoorwerpen die je dient in te zetten om vervelende situaties van frustratie, irritatie, angst en stress te bestrijden zonder ze uit de weg te gaan. Ze moeten je de kracht geven om door te gaan bij tegenslag.

Niet altijd leuk
Deze gedachten hoeven niet altijd leuk te zijn. Ze moeten kwalitatief eigenlijk veel sterker zijn dan “leuk”. Dat worden ze alleen wanneer ze iets vertegenwoordigen dat persoonlijk is, eigen en waardevol. Ze krijgen pas kracht als ze aansluiten bij de betekenisvolle ervaringen die verscholen liggen in jouw persoonlijke geschiedenis. Je kunt ze dus niet zomaar van het internet plukken. Je kunt het ook niet even googlen. Pas wanneer de studenten dat beseffen en bereid zijn de benodigde (zelfreflectieve) arbeid te verrichten om krachtige helpende gedachten te formuleren, wordt het leermoment gecreëerd dat ik voor ogen heb.

Leermomenten
Het leermoment is datgene waar het mij om gaat en waar het ons in het onderwijs allemaal om te doen moet zijn. Een filmpje, sketch of lied is geen leermoment. Het kan op zijn hoogst ten dienste staan ervan. Dat geldt niet alleen voor de nieuwe media. Het geldt ook voor hardcore onderwijs objecten als formules, theorieën en procedures. Dat zijn niet de doelen van het onderwijs. Wat we ermee kunnen, willen en doen, is het doel.

Socrates heeft ooit gezegd dat kennis inhoudsloos is wanneer het niet bijdraagt aan moreel gedrag. Als onderwijspsycholoog ondersteun ik dat idee maar zie ik “moreel” liever vervangen door “bewust” of “betrokken”. In eerdere essays (Niets is praktischer dan een goede theorie 23-3-10 en Wat is begrijpen? 10-5-10) heb ik het leren gelijk gesteld aan veranderen. Het is niet vluchtig en oppervlakkig. Een leermoment is, zoals de Engelsen het zo mooi zeggen; “profound”.

Basketbal
Social media kunnen absoluut een bijdrage leveren aan “profound” leermomenten. In een debat dat ik bijwoonde over social media en onderwijs, toonde de spreker een filmpje die een wiskunde docent van zichzelf had gemaakt tijdens het gooien van een basketbal in de hoepel. Hij had het perspectief dusdanig gekozen en het filmpje zo bewerkt dat zijn studenten de vormen en formules van een parabool erin konden gebruiken om te voorspellen of de bal er wel of niet in zou gaan. Prachtig!
Met dank aan deze man besefte/begreep ik plotsklaps dat alle projectielen een parabolische baan afleggen en dat wiskunde dit op een wonderschone wijze beschrijft. Wiskunde en balsporten gaan hand in hand!

Als ik dat eerder had geweten was ik meteen met mijn dochter de basketbal baan op gegaan toen ze mij gefrustreerd vroeg waarom ze in hemelsnaam parabolische functies kreeg in haar wiskundeles. Leren en lol dienen immers zolang mogelijk hand in hand te gaan. Maar bij lol hoeft geen leermoment aanwezig te zijn en bij leren is dit essentieel. Om dat te bereiken zou ik desnoods het internet hebben afgestruind op zoek naar dat filmpje.