Artikel in de hogeschoolkrant Win’ van hogeschool Windesheim:

Door André Baars
Als onderwijspsycholoog concentreer ik mij op effectief leergedrag. Ik zie de worstelingen van studenten die proberen dat gedrag te realiseren. En ik zie de frustraties van docenten en studieloopbaanbegeleiders die deze studenten hierbij willen helpen. Vanuit de onderwijspsychologie probeer ik beide groepen te ondersteunen.

Waarom zijn sommige, ogenschijnlijk eenvoudige leerproblemen zo opvallend lastig voor studenten om aan te pakken? Wat weerhoudt de uitstellende student ervan om concrete planningen te maken, terwijl hij inziet dat deze hem kunnen helpen om zijn week te structureren zodat hij productiever wordt? Waarom vergaat de faalangstige student telkens van de stress, ondanks dat hij hoge cijfers haalt en hij zelf weet dat hij het kan? En waarom houdt de gedachteloze student vast aan de falende strategie om alle stof in zijn hoofd proberen te stampen, terwijl hij simpele leertechnieken terzijde schuift?

De verklaring is dat wij allemaal, studenten, docenten en begeleiders, het leerproces te simplistisch opvatten. Hierdoor concentreert de student zich op de verkeerde dingen en weet de begeleider vaak geen raad met deze ‘moeilijke gevallen’. Begeleiders richten zich teveel op het gedrag dat de student vertoont, terwijl er ook aandacht besteed zou moeten worden aan de opvattingen die eraan ten grondslag liggen en de gevoelens die het in stand houden. Het leerproces bestaat namelijk altijd uit een combinatie van gedachten, gedragingen en gevoelens die elkaar beïnvloeden en versterken. We moeten ons concentreren op het hele systeem in plaats van een deel ervan.

Hardnekkige leerproblemen gaan gepaard met vervelende belevingen zoals ongemotiveerdheid, faalangst, neerslachtigheid en apathie. Het bijbehorende gedrag is belemmerend maar niet het hele probleem. Het werkelijke probleem is het systeem van gedachten, gedragingen en gevoelens waar de vervelende ervaringen uit bestaan. Hardnekkig uitstelgedrag kan in stand gehouden worden door de gedachte: “Mijn planning moet perfect zijn. Dat is het nooit. Ik kan er dus net zo goed niet aan beginnen”. Deze opvattingen worden verder versterkt door gevoelens van onmacht. Men heeft vaak de neiging om uitstelgedrag te bestrijden met planningstechnieken, maar dat heeft weinig zin zolang dit soort opvattingen en gevoelens onbelicht blijven.

Ineffectieve handelingen worden ondersteund door onconstructieve overtuigingen en ondermijnende gevoelens. Het één kan niet verholpen worden zonder het ander ook aan te pakken. Effectieve handelingen kunnen pas ontwikkeld worden wanneer ze ondersteund worden door constructieve opvattingen en gevoelens die het liefst positief zijn maar op zijn minst neutraal, in plaats van ondermijnend.

Effectief leergedrag is het vermogen de leercyclus te doorlopen op zoek naar effectieve handelingen. Hier zijn constructieve opvattingen en attituden bij nodig. Een goede student is niet iemand die geen fouten maakt. Het is iemand die bij tegenslag en falen zichzelf herpakt en nieuwe pogingen onderneemt. Het is iemand die bijna letterlijk valt, opstaat en weer doorgaat. Hardnekkige probleemgevallen hebben de overeenkomst dat ze allemaal ‘blijven liggen’. Ze experimenteren niet met nieuwe gedragingen en bedenken geen alternatieve standpunten.

Een begeleider moet deze student weer in beweging krijgen, maar niet door hem op te rapen. De student heeft er niets aan als de begeleider oplossingen aandraagt. Een goede begeleider helpt de student zichzelf op te rapen en weer in beweging te krijgen. Hij doet dat door soms gedrag te benoemen en soms ook door opvattingen te confronteren of gevoelens te dempen. Het is in alle gevallen gevallen iemand die de student helpt de regisseur te zijn van zijn eigen leerproces.

André Baars is onderwijspsycholoog aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij publiceerde een boek over effectief begeleiden en geeft hierover vandaag een workshop aan studieloopbaanbegeleiders van Windesheim.